Powiat Świdnicki położony jest w centralnej części województwa lubelskiego. Obejmuje 5 gmin, w tym 1 gminę miejską – Świdnik, 1 gminę miejsko-wiejską – Piaski i 3 gminy wiejskie Mełgiew, Rybczewice i Trawniki, zajmując obszar 46848 ha. Poza gminą miejską Świdnik charakter gmin jest typowo rolniczy, z przewagą gospodarstw małoobszarowych o pow. 1,75-7 ha.
Grunty rolne stanowią 82 % powierzchni powiatu, z czego 70 % to grunty orne. Na obszarze powiatu występują bardzo dobre gleby. Gleby klasy bonitacyjne I-III stanowią ponad 80 % gruntów ornych, co warunkuje rozwój produkcji roślinnej.
Lesistość powiatu jest niewielka na tle innych powiatów województwa i wynosi 11%. Spośród występujących typów siedlisk leśnych przeważa las mieszany świeży ze składem gatunkowym drzewostanu: sosna, dąb bezszypułkowy i szypułkowy, brzoza brodawkowata, lipa drobnolistna, osika i buk.
Powiat Świdnicki leży w obrębie 2 mezoregionów: Płaskowyżu Świdnickiego i Wyniosłości Giełczewskiej. Teren Płaskowyżu Świdnickiego stanowi dosyć płaska równina denudacyjna, wymodelowana w marglach i pozbawiona pokrywy lessowej. Wysokości obniżają się od 230-240 m na południu do 200 m n.p.m. na północy. Miasto Świdnik położone jest na wysokości 215 m n.p.m. na Płaskowyżu Świdnickim. Na Wyniosłości Giełczewskiej,
po lewej stronie Wieprza, wyniosłości bezwzględne przekraczają nawet 300 m n.p.m. Na znacznej części Wyniosłości Giełczewskiej występują formy trzeciorzędowe. W strefie działu wodnego pomiędzy Wieprzem
i Bystrzycą odnaleźć można resztki osadów mioceńskich. Sieć wodna ma tu układ promienisty, a doliny
są przeważnie asymetryczne. Opisywany obszar ma teren falisty, urozmaicony dolinkami i garbami, przechodzący ku północy w monotonną równinę. Na powierzchni występują margle, które w obrębie wzniesień nadbudowane są gezami i opokami. Spotyka się pylasto-piaszczyste pokrywy zwietrzelinowe, a w dnach dolin utwory czwartorzędow
Szczególnie cenne walory środowiska przyrodniczego na terenie Powiatu Świdnickiego stanowią ok. 15% powierzchni ogólnej powiatu.
Ochroną objęte są następujące elementy środowiska przyrodniczego:
- obszar Natura 2000 pow. 122,83 ha;
- parki krajobrazowe 5407 ha;
- obszary chronionego krajobrazu 1285,5 ha;
- rezerwaty przyrody 24,5 ha;
- zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.
Spośród obszarów Natura 2000, na terenie powiatu występuje jedynie Specjalny Obszar Ochrony (SOO) „Świdnik” (kod PLH 060021). Położony jest on w północnej części gminy Świdnik. Powołany został w celu ochrony kolonii susła perełkowanego Sphernophilus suslicus, który jako gatunek ginący wpisany jest do Czerwonej Księgi Zwierząt. Obszar zajmuje powierzchnię 122,83 ha, z której 96 % to trawiasta płyta lotniska. W sąsiedztwie obszaru znajdują się grunty orne, tereny zabudowy rozproszonej oraz tereny przemysłowe, które nie mają negatywnego wpływu na kolonię susła. Całość lotniska koszona jest przynajmniej dwukrotnie w ciągu roku, przy czym pasy startowe ok. 6 razy do roku. Zabieg ten pozytywnie oddziałuje na kolonię oraz stwarza jej dogodne warunki bytowe. Zagrożeniem dla susła byłoby zarówno zaniechanie praktyki koszenia, jak i zmiana sposobu użytkowania terenu.
Powiat Świdnicki obejmuje część Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego i otuliny Nadwieprzańskiego Parku Krajobrazowego.
Krzczonowski Park Krajobrazowy
Utworzony został w r. 1990. Położony jest na Wyniosłości Giełczewskiej w centrum Wyżyny Lubelskiej. Zajmuje powierzchnię 124,21 km2, a jego otulina 138,54 km2. Położony jest na terenie 5 gmin: Krzczonów, Fajsławice, Rybczewice, Jabłonna, i Piaski. Około 37,2 km2 powierzchni parku położona jest na terenie powiatu świdnickiego. Administracyjnie z gmin powiatu świdnickiego Krzczonowski Park Krajobrazowy obejmuje około 45% obszaru gminy Rybczewice a jego otulina oprócz gminy Rybczewice gminę Piaski.
Przez Park przepływa rzeka Giełczew i jej dopływ Radomirka. Teren Parku jest ważnym rejonem źródliskowym.
Na terenie parku występuje bogactwo zespołów roślin. Można tutaj spotkać olsy, łęgi, lasy dębowo-grabowe z domieszką buka, a także dąbrowy, bory mieszane, murawy i zarośla kserotermiczne, torfowiska niskie, łąki trzęślicowe, zespoły roślinności wodnej.
Na terenie Parku znajdują się 3 rezerwaty leśne: „Olszanka”, „Chmiel” i „Las Królewski”- poza terenem powiatu świdnickiego. Wśród bogatej flory Parku stwierdzono 47 gatunków objętych ochroną prawną.
Do najciekawszych należą: cieszynianka wiosenna (Hacquetia epipactis), lilia złotogłów (Lilium martagon), podkolan biały (Platanthera bifolia), orlik pospolity (Aquilegia vulgaris), pluskwica eurpejska (Cimicifuga europaea), paprotnica krucha (Cystopteris fragilis), kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine), łuskiewnik różowy (Lathraea squamaria), podkolan zielonawy (Platanthera chloranta), paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare). W płatach muraw kserotermicznych wyróżniono natępujące gatunki ksreofilne: zawilec wielkokwiatowy (Anemone sylvestris), turzyca niska (Carex humilis), ostrożeń panoński (Cirsium pannonicum), powojnik prosty (Clematis recta), oman wąskolistny (Inula ensifolia).
Fauna jest również bardzo zróżnicowana i reprezentowana przez gatunki typowo leśne jak również pól i zadrzewień śródpolnych. Można tutaj spotkać: kumaka nizinnego (Bombina bombina), ropuchę szarą (Bufo bufo), rzekotkę drzewną (Hyla aroborea), a wśród gatunków ptaków: perkozek (Tachybaptus ruficollis), perkoz rdzawoszyi (Pediceps griseigena), łozówka (Acrocephalus palustris), patrzos (Emberiza schoeniclus), dziwonia (Carpodacus erythinus).
Do elementów kulturowych Parku należy zaliczyć:
- XVIII – wieczny kościół w Częstoborowicach;
- XVII – wieczny kościół w Krzczonowie;
- 7 zespołów dworsko-parkowych (m. in. W Rybczewicach, Pilaszkowicach, Stryjnie;
- kilka młynów wodnych z przełomu XIX i XX wieku;
- stuletnie wiejskie chałupy drewniane.
Na terenie Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego w obrębie Powiatu Świdnickiego warto zobaczyć pięknie położony na wzgórzu kościół w Częstoborowicach z końca XVIII w. oraz największe źródlisko Wyniosłości Giełczewskiej w Stryjnie o wydajności ok.120 l/s. Nie można również przeoczyć najciekawszych wąwozów Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego znajdujących się w okolicach Pilaszkowic i Rybczewic. Osiągają długość do 1 km, a głębokość do 15 m.
Nadwieprzański Park Krajobrazowy
Utworzony na obszarze Obniżenia Dorohuskiego, w dolinie rzeki Wieprz, na terenie gmin: Łęczna, Milejów, Puchaczów, Spiczyn i Trawniki na powierzchni 6261 ha, a jego otulina na powierzchni 11185 ha. Do najcenniejszych wartości florystycznych należy roślinność starorzeczy, lokalnie występujących w całej dolinie, lasów łęgowych, torfowisk niskich oraz wykształconych na nasłonecznionych zboczach dolin muraw kserotermicznych. Wśród gatuków flory na szczególną uwagę zasługują: rośliny wodne – salwinia pływająca (Salvinia natans), rzęsa garbata (Lemna gibba), grążel żółty (Nuphar lutea), grzybień biały (Nymphaea alba); z roślin łąkowych – kosaciec syberyjski (Iris sibirica), czosnek kątowaty (Allium angulosum), storczyk szerokolistny (Dactylorhiza majalis), centuria pospolita (Centaurium erythraea); wśród roślin kserotermicznych na uwagę zasługuje: miłek wiosenny (Adonis vernalis), zawilec wielkokwiatowy (Anemone sylvestris), macierzanka Marschalla (Thymus marschallianus), ożanka właściwa (Taucrium chamaedrys), kruszczyk szerokolistny (Epipactis halleborine), Pierwiosnka lekarska (Primula veris), wiśnia karłowata (Prunus fruticosa) z roślin leśnych: lilia złotogłów (Lilium martagon), barwinek pospolity (Vinca minor), paprotka pospolita (Polypodium vulgare)
i sromotnik bezwstydny (Phallus impudicus). Stanowiska rzadkich roślin Parku zmniejszają się z powodu osuszania łąk i zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Murawy i zarośla kserotermiczne są narażone
na zarastanie roślinnością drzewiastą.
Z fauny kręgowców na terenie Parku znajdują się ciekawe gatunki, tj.: brodziec krwawodzioby (Tringa totanus), zimorodek (Alcedo atthis), błotniak stawowy (Circus aeruginosus),pustułka (Falco tinnunculus), dziwonia (Carpodacus erythrinus) oraz kilka gatunków nietoperzy: gacek wielkouch (Plecotus auritus), karlik malutki (Pipisterellus pipisterellus), mroczek późny (Eptesicus serotinus), nocek Natterera (Myotis nattereri).
Do walorów kulturowych Nadwieprzańskiego Parku Krajobrazowego można zaliczyć:
- pradawne kurhany na polach;
- zespół kościelny i dworski w Łańcuchowie;
- położone na terenie powiatu świdnickiego: zespół kościoła parafialnego oraz dwie karczmy, dwa młyny i kilkanaście zabytkowych domów wiejskich w Biskupicach;
- zespół parkowo-pałacowy w Łysołajach.
Rezerwat leśny Wierzchowiska
Rezerwat „Wierzchowiska” obejmuje drzewostany, w których występują 140 letnie okazy dębów szypułkowych i lip oraz sztucznie podsadzonego modrzewia. Znajduje się na terenie gminy Piaski. Został utworzony Rozporzadzeniem Ministra Lesnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 22 kwietnia 1983 r w sprawie uznania za rezerwaty przyrody. Zajmuje zgodnie z rozporządzeniem powierzchnię 24,52 ha. Celem utworzenia Rezerwatu było zachowanie grądu z lokalną przewagą dębu lub lipy oraz licznymi gatunkami rzadkich i chronionych roślin zielnych.
W runie występują: parzydło leśne (Aruncus sylvestris), lilia złotogłów (Lilium martagon), podkolan biały (Plantanthera bifolia), gnieźnik leśny (Neotia nidus-avis), pierwiosnek lekarski (Primula veris), narecznica szerokolistna (Dryopteris dilatata), miodownik melisowaty (Melittis melissophyllum), rutewka orlikolistna (Thalictrum aquilegiigolium), konwalia majowa (Convalaria majalis), czartawa drobna (Circaea alpina).
Do osobliwości rezerwatu można zaliczyć brzozę o wymiarach 250 cm obwodu i wysokości 29m, 3 dęby o wymiarach 310 cm, 495 cm, 400 cm obwodu oraz modrzew o wymiarach 237 cm obwodu.
Obszar chronionego krajobrazu
Obszar chronionego krajobrazu to tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wyjątkowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełniące funkcję korytarzy ekologicznych pomiędzy parkami krajobrazowymi.
Na części Powiatu Świdnickiego znajduje się Czerniejowski Obszar Chronionego Krajobrazu powołany uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 26.02.1990 r. w sprawie Czerniejowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Zajmuje powierzchnię całkowitą 19510 ha, obejmuje gminy: Lublin, Głusk, Jabłonna, Niedrzwica Duża, Strzyżewice, Świdnik, Piaski, Borzechów i Bełżyce. Są to tereny o dużych walorach botanicznych. Bogata flora roślin naczyniowych reprezentowana jest przez około 1000 gatunków. Najwyższe walory florystyczne i faunistyczne mają obszary rezerwatów w obszarze Powiatu Lubelskiego o nazwach „Stasin”, „Podzamcze” i położony na terenie Powiatu świdnickiego rezerwat „Wierzchowiska”.
Pomniki przyrody
Występujące na terenie powiatu pomniki przyrody to głównie pojedyncze drzewa i drzewostany. Łącznie w powiecie jest 16 pomników przyrody, z których najokazalszym wydaje się grupa 9 lip drobnolistnych o obwodzie pnia od 300 do 570 cm w parku w miejscowości Krzesimów (gm. Mełgiew).
Na terenie gminy Mełgiew występuje 7 pomników przyrody. Są to: wiąz 410 cm w lesie podlegającym pod Nadleśnictwo Świdnik, dwa dęby szypułkowe 500 i 420 cm w parku w Krzesimowie, wspomniana wyżej grupa 9 lip drobnolistnych, grusza 260 cm w Mełgwi II, grupa 3 dębów 417-430 cm przy leśniczówce w Mełgwi oraz wierzba biała 450 cm w lesie podlegającym pod Nadleśnictwo Świdnik.
W gminie Piaski znajdują się 4 pomniki przyrody: aleja lipowa w Brzeziczkach, jesion wyniosły i dąb szypułkowy w Brzezicach oraz lipa drobnolistna w Kozicach Górnych.
Na terenie gminy Rybczewice znajdują się 3 pomniki przyrody. Są to rosnące przy kościele w Częstoborowicach 3 lipy drobnolistne.
W gminie Trawniki pomnikami przyrody są znajdujące się w parku podworskim w Struży jesion wyniosły i lipa drobnolistna.
Użytki ekologiczne
Cennym przyrodniczo obszarem jest fragment doliny Giełczwi i Sierotki stanowiący grunty rolników indywidualnych, bardzo atrakcyjny krajobrazowo o dużej różnorodności florystycznej. Jest to łąkowo-torfowiskowy użytek ekologiczny zlokalizowany na południe od krajowej drogi Lublin-Zamość o powierzchni 267 ha, który jest ostoją ptaków wodnych i wodno-błotnych. Wzdłuż tych rzek przebiegają korytarze ekologiczne łączące Krzczonowski i Nadwieprzański Park Krajobrazowy.
Inne użytki ekologiczne:
- Wola Piasecka - użytek ekologiczny w postaci śródleśnych bagien o powierzchni 0,86 ha;
- Minkowice - użytek ekologiczny w postaci śródleśnych bagien o powierzchni 2,85 ha.
Dolina rzeki Giełczew pomiędzy Biskupicami, a Pełczynem stanowi jednocześnie zespół przyrodniczo – krajobrazowy „Meandry Giełczwi”.
Rośliny objęte ochroną całkowitą i częściową:
wawrzynek wilczełyko, parzydło leśne, lilia złotogłów, barwinek pospolity, gnieźnik leśny, naparstnica zwyczajna, turówka leśna, ciemiężyca zielona, kalina koralowa, porzeczka czarna, konwalia majowa, parzydło leśne, pięciornik biały, pierwiosnek lekarski, narecznica szerokolistna, miodownik melisowaty, rutewka orlikolistna, czartawa drobna.
Chronione, rzadkie i cenne gatunki zwierząt:
kumak nizinny, ropucha szara i zielona, traszka grzebieniasta i zwyczajna, jaszczurka zwinka i żyworodna, padalec zwyczajny, zaskroniec, bóbr europejski, suseł, wydra, kuna leśna i domowa, jeż europejski, ryjówka malutka, oraz liczne gatunki ptaków m.in.: dzięcioł duży i średni, kruk, zięba, słowik, bocian czarny.